Rockanje in oorlogstijd

Inleiding

In 2020 vieren we 75 jaar vrijheid, wat overal in het land extra aandacht krijgt. En terecht, vrijheid is een groot goed. Daar kan nooit genoeg aandacht voor zijn. De keerzijde van de medaille van die herwonnen vrijheid is dat vele mensen hiervoor het leven hebben gelaten. Ook in Rockanje zijn oorlogsslachtoffers te betreuren. Een aantal straatnamen in de bebouwde kom van Rockanje draagt hun namen: Hoogvlietlaan, J. Groeneveldstraat, C. Langendoenstraat, Fl. van Eijkstraat, Willem de Waalstraat, L. Manintveldstraat. Zonder iets af te doen aan het leed van andere oorlogsslachtoffers is te constateren dat de twee fusillades in de donkere dagen van december 1944 grote impact hebben gehad op de bevolking van Rockanje. Op 6 december 1944 zijn zes personen, te weten vader Van der Zee en twee zonen (uit Zwartewaal), W. de Waal, C. Langendoen en J. Groeneveld, schuldloos en rechteloos gefusilleerd in de duinen nabij de Tweede Slag. Op 21 december 1944 zijn vader en zoon Hoogvliet voor hun woonhuis aan de Blindeweg gefusilleerd in het bijzijn van tien Rockanjenaren, die gedwongen werden om de fusillade bij te wonen. Afschuwelijke gebeurtenissen!

Het past ons om jaarlijks op 4 mei alle oorlogsslachtoffers te herdenken van de Tweede Wereldoorlog (die zijn omgekomen of vermoord) en allen die zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties na de Tweede Wereldoorlog.

Comité

In een brief van 14 november 1947 van de presidente van de Oorlogsgravenstichting, gericht aan 'Mijnheer de Burgemeester', verzoekt zij: '[…] Uwe bemiddeling te verlenen teneinde in uwe gemeente te geraken tot de oprichting van een Plaatselijk Comité.' De locoburgemeester beantwoordt het briefje met de mededeling dat het comité reeds bestaat. Dit comité kan worden gezien als de voorloper van het Comité Herdenking ’40-’45 Rockanje zoals dat heden ten dage nog bestaat en jaarlijks de herdenking op 4 mei organiseert.

Monument De vijf gefusilleerden uit Rockanje zijn naast elkaar begraven op een veldje met onkruid en brandnetels naast de begraafplaats Maria Rust aan de Zeeweg. Het was door de Duitsers verboden om ze op de begraafplaats te begraven. Begraven op dit veldje was de volgende vernedering die de slachtoffers en hun nabestaanden moesten ondergaan. Na de oorlog is het veldje bij de begraafplaats getrokken en is op het graf het herdenkingsmonument gebouwd dat er nu nog steeds staat. Op 6 december 1946 is het monument onthuld. Op 7 december deed de Nieuwe Brielsche Courant daar verslag van: ‘Een zonnestraal viel uit een loodgrijzen hemel tusschen de boomtakken door, juist toen de heer F. Hoogvliet onze driekleur van den gedenksteen verwijderde, en verlichtte met zachte glans de gulden letters, die in den donkeren steen gebeiteld zijn.’ Er werd gesproken door onder anderen T. Hoogkamer en ds. Haitsma en er werden twee coupletten van het Wilhelmus gezongen, waarna bloemen werden gelegd door familieleden. Later zijn ook blijvende monumenten opgericht op de fusilladeplaatsen aan de Tweede Slag en aan de Blindeweg. Nadat daar eerst eenvoudige houten kruisen hadden gestaan, werden deze in respectievelijk 1951 en 1950 vervangen door de vaste gedenkstenen die er nu nog steeds staan.

Monument Blindeweg

Herdenken

De herdenking in de jaren na de oorlog bestond uit een stille tocht die begon bij het gemeentehuis; deze ging langs de fusilladeplaatsen aan de Tweede Slag en de Blindeweg, en eindigde bij het monument op de begraafplaats Maria Rust. De herdenking bij het grafmonument werd vervolgd door een herdenkingsdienst in de kerk. Op een gegeven moment is men overgegaan op herdenkingen om de vijf jaar. Dat zal vermoedelijk ergens in de jaren zestig zijn geweest, maar dat hebben we niet kunnen achterhalen. Kennelijk was er in die jaren een teruglopende belangstelling voor de herdenkingen. In 1953 bleek de herdenking niet te zijn voorbereid volgens een bericht in de Nieuwe Brielsche Courant. Op initiatief van de heer E. Langendoen (bekend van het verzet) heeft de tocht alsnog plaatsgevonden, met een behoorlijk aantal deelnemers. In de jaren tachtig worden de herdenkingen in ieder geval gehouden in 1980, 1985 en 1990. De organisatie van de herdenkingen lag voornamelijk bij ex-verzetsmensen. Zij hebben daar echter niets van op schrift bijgehouden.

Vanaf de jaren vijftig was ook de heer H. van der Graaf bij de herdenkingen betrokken. Tijdens een stille tocht kwam bij hem het idee op om de gebeurtenissen in Rockanje tijdens de Tweede Wereldoorlog vast te leggen. Dit idee heeft geresulteerd in het boek Rockanje in oorlogstijd (1940-1945), dat in 1969 is verschenen. Naar aanleiding van de herdenking in 1980 heeft Van der Graaf een notitie geschreven over de herdenking in dit jaar, die kon dienen als handleiding voor de herdenking in 1985. In 1990 hebben Van der Graaf en de ex-verzetsmensen definitief het organisatiecomité verlaten en zijn vier personen van de volgende generatie verder gegaan onder voorzitterschap van de heer C. Wind.

Kleine herdenking

In 1992 kwam de gedachte op om bij inwoners van Rockanje te peilen of er in de tussenliggende jaren de behoefte aanwezig was om een ‘kleine’ herdenking te houden. Door weer toenemende belangstelling voor wat er in de oorlog is gebeurd, is het comité overgegaan tot het organiseren van een kleine, sobere herdenking op de begraafplaats Maria Rust zonder stille tocht. De kleine herdenking bestond uit het luiden van de kerkklok vanaf 19.55 uur, twee minuten stilte om 20.00 uur, het spelen van de Last Post en het leggen van bloemen door het gemeentebestuur, comité en schoolkinderen. Op de eerste kleine herdenking waren tussen de 80 en 100 mensen aanwezig. Tellingen van de laatste jaren laten zien dat momenteel tussen de 300 en 400 personen de kleine herdenking bijwonen. Van een teruglopende belangstelling is dus absoluut geen sprake meer. In de loop der jaren is de kleine herdenking uitgebreid met het houden van een toespraak (vanaf 2002) en muzikale begeleiding van fanfarecorps Ons Genoegen, eindigend in het zingen van het Wilhelmus (vanaf 2006).

Grote herdenking

De grote herdenking, die om de vijf jaar wordt gehouden, begint om 18.35 uur met een stille tocht die start bij het gemeentehuis. Vervolgens worden het monument bij de Tweede Slag en aan de Blindeweg bezocht en eindigt de tocht om 19.55 uur bij het monument op de begraafplaats Maria Rust. Aansluitend wordt grotendeels het protocol van de kleine herdenking gevolgd.

De start bij het gemeentehuis heeft om meerdere redenen een historische achtergrond, omdat de bevelen en mededelingen van de Duitsers altijd vanaf het gemeentehuis kwamen, waar de burgemeester en secretaris streden tegen de macht van de Duitsers en de NSB, waarvandaan de tien getuigen vertrokken voor de fusillade aan de Blindeweg en waar de eerste Canadezen verschenen na de bevrijding.

Herdenkingsbijeenkomst

In de jaren tot en met 2000 werd de grote herdenking nog gevolgd door een herdenkingsbijeenkomst in de Dorpskerk of de Welkomkerk. Sprekers op die bijeenkomsten waren onder anderen de heer H. van der Graaf, diverse burgemeesters (zoals I. van Assen in 1995) en predikanten (ds. De Bruijn in 1949, ds. Haitsma in 1980, W. van der Kooij in 1990, A.W. Poortman in 1995 en C.C. Kors in 2000). In 2005 is besloten om verder van de herdenkingsbijeenkomsten af te zien, omdat de totale duur van de herdenking erg lang werd en omdat een samenkomst in de kerk de herdenking een religieus karakter zou geven – wat overigens niet de bedoeling was, maar wel zo werd ervaren en daardoor drempelverhogend werkte. Bij de herdenkingsbijeenkomsten werd altijd medewerking verleend door Ons Genoegen, die zoals de heer H. van der Graaf in 1985 opmerkte, ‘dat voortreffelijk heeft gedaan’. Het koor Ciocondo heeft in 1995 een memorabel optreden verzorgd met hun liederen onder de titel ‘Kinderen van het laatste uur’.

Toespraken Vanaf 2002 wordt er tijdens de kleine en grote herdenking een toespraak gehouden. Aanvankelijk door de heer C. Wind, maar vanaf 2011 door jaarlijks een andere spreker, te beginnen met de burgemeester. Vervolgens hebben we gekozen voor diverse inwoners uit Rockanje en de laatste jaren spreken nabestaanden van de gefusilleerden. Het lijstje ziet er als volgt uit: 2011, 2015, 2019:             burgemeester P. de Jong 2012:                                  de heer R. Reevers en mevrouw J. Bijl 2013:                                  mevrouw M. Koster 2014:                                  de heer L. Klootwijk 2016:                                  de heer H. Langendoen 2017:                                  mevrouw M. Haitsma 2018:                                  de heer H. Noordermeer. De meeste toespraken en gedichten waren zeer indrukwekkend.

Mevr. M. Groeneveld - Stolk 1912 - 1995 de weduwe van Johannes Groeneveld (links) plaats samen met burgemeester I. van Assen een krans voor het grafmonument op Maria Rust (1994).

Herdenking 2020

Herdenken zet aan tot nadenken. Nadenken over het verleden maar ook over het heden en de toekomst. Een moment van bezinning.

In het jaar 2020 zal weer een ‘grote’ herdenking worden gehouden. In de aanloop daarnaartoe heeft op 13 december 2019 een gesprek plaatsgevonden met burgemeester P. de Jong en diverse nabestaanden, die inmiddels op hoge leeftijd zijn maar indrukwekkend hun verhaal hebben gedaan. Een verhaal dat zich heeft afgespeeld in hun kinderjaren maar wat hun hele leven, tot op de dag van vandaag, diepe sporen heeft nagelaten. 

De monumenten zullen dit jaar een opknapbeurt krijgen, zodat zij nog lang mee zullen gaan en we kunnen blijven gedenken. U bent van harte welkom om op 4 mei a.s. de herdenking bij te wonen. Als u door fysieke beperkingen de stille tocht te lang vindt, dan kunt u ook bij de Tweede Slag of Blindeweg aansluiten.

Namens Comité Herdenking ’40-’45,

Nico Eland, secretaris